დასავლეთ აფრიკის ქვეყანაში, გვინეა-ბისაუში, აშშ-ის მიერ დაგეგმილი 1.6 მილიონი დოლარის ღირებულების კვლევა ჰეპატიტი B-ს ვაქცინაციის შესახებ ახალშობილებში, ფართო კრიტიკის საგანი გახდა საერთაშორისო სამეცნიერო და ეთიკური წრეების მიერ. ექსპერტები ამ პროექტს „უკიდურესად არაეთიკურსა“ და „რისკიანად“ აფასებენ, რაც სერიოზულ კითხვებს ბადებს კვლევის მიზანშეწონილობასა და საერთაშორისო ჯანდაცვის სტანდარტებთან შესაბამისობაზე. განსაკუთრებულ დაპირისპირებას იწვევს ის ფაქტი, რომ ამ კვლევას წინ უძღოდა აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის (CDC) მიერ ვაქცინაციის რეკომენდაციების ცვლილება, რაც ტრამპის ადმინისტრაციის პერიოდში განხორციელდა.
ეთიკური დილემები და ექსპერტთა შეფასებები
კვლევის ირგვლივ არსებული მთავარი კრიტიკა მის ეთიკურ ასპექტებს უკავშირდება. სპეციალისტები აშშ-ის ინიციატივას „ნეოკოლონიალისტურს“ უწოდებენ და აღნიშნავენ, რომ ვაქცინა ჰეპატიტი B-ს წინააღმდეგ ათწლეულების განმავლობაში არის დამტკიცებული, როგორც უსაფრთხო და ეფექტური. ამ ფონზე, ღარიბ ქვეყანაში, სადაც ზრდასრული მოსახლეობის თითქმის მეხუთედი ამ ვირუსით არის ინფიცირებული, ახალშობილებზე ვაქცინის კვლევის ჩატარება გაუმართლებელი და სახიფათოა. ეთიკური ნორმების თანახმად, კვლევა ადამიანებზე მხოლოდ იმ შემთხვევაშია დასაშვები, თუ არსებობს გაურკვევლობა მკურნალობის ან პრევენციის ეფექტურობასა და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით, რაც ჰეპატიტი B-ს ვაქცინის შემთხვევაში არ შეინიშნება. ექსპერტები შიშობენ, რომ მოწყვლადი მოსახლეობის, მათ შორის ახალშობილების, გამოყენება კვლევისთვის, რომლის შედეგებიც უკვე ცნობილია, წარმოადგენს ეთიკური პრინციპების უხეშ დარღვევას და სამართლიანობის პრინციპის შეუსრულებლობას.
აშშ-ის დაავადებათა კონტროლის ცენტრის გადაწყვეტილება და მისი ფონი
კრიტიკოსების ყურადღებას იპყრობს კვლევის დაგეგმვის დრო და კონტექსტი. ტრამპის ადმინისტრაციის პერიოდში, აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრმა (CDC) ჰეპატიტი B-ს ვაქცინასთან დაკავშირებული რეკომენდაციები შეცვალა. მანამდე, CDC ათწლეულების განმავლობაში რეკომენდაციას უწევდა ახალშობილთა საყოველთაო ვაქცინაციას ჰეპატიტი B-ს წინააღმდეგ, რაც ვირუსის გავრცელების პრევენციის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური საშუალება იყო. თუმცა, ახალი რეკომენდაციით, ვაქცინაცია „ინდივიდუალურ გადაწყვეტილებად“ იქნა მიჩნეული. ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ეს ცვლილება გაუმართლებელია სამეცნიერო მტკიცებულებების ფონზე და არ ემყარება უახლეს მონაცემებს. ამერიკელი ექიმებისა და მკვლევრების ნაწილი შიშობს, რომ CDC-ის ამ გადაწყვეტილებამ ხელი შეუწყო ვაქცინაციის მიმართ ნდობის შემცირებას და შესაძლოა, დაგეგმილი კვლევა ამ პოლიტიკური ცვლილებების გაგრძელება იყოს, რაც საერთაშორისო ჯანდაცვის პოლიტიკის მიმართ უნდობლობას გაზრდის.
გვინეა-ბისაუს კონტექსტი: ვირუსის გავრცელება და მოწყვლადობა
გვინეა-ბისაუში ჰეპატიტი B-ს ვირუსის მაღალი გავრცელება კვლევის ეთიკურ მხარეებს კიდევ უფრო ართულებს. ქვეყანა, სადაც ზრდასრული მოსახლეობის დაახლოებით 20% დაავადებულია ამ ვირუსით, გლობალური ჯანდაცვის თვალსაზრისით, მაღალი რისკის ზონად ითვლება. ამგვარ პირობებში, მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვა და ინფექციის პრევენცია უმნიშვნელოვანესია. იმის ნაცვლად, რომ უკვე არსებული, დამტკიცებული ვაქცინა ფართოდ იქნას გამოყენებული მოსახლეობის დასაცავად, კვლევის დაფინანსება, რომელიც სავარაუდოდ იმავე დასკვნებს დადებს, რასაც წინა კვლევები, არარაციონალურად აღიქმება. ეს ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ გვინეა-ბისაუ გამოიყენება, როგორც „საცდელი პოლიგონი“, ნაცვლად იმისა, რომ მიღებულ იქნას პირდაპირი ზომები საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის გასაუმჯობესებლად. მოწყვლად მოსახლეობაზე ექსპერიმენტების ჩატარების ისტორია გლობალურ ჯანდაცვაში ხშირად იწვევდა სერიოზულ ეთიკურ დაპირისპირებებს და ამჟამინდელი შემთხვევაც ამ კატეგორიას განეკუთვნება.
გლობალური ჯანდაცვის სტანდარტები და კვლევის მიზანშეწონილობა
ჰეპატიტი B-ს ვაქცინა წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ სამედიცინო მიღწევას, რომელმაც მილიონობით ადამიანის სიცოცხლე გადაარჩინა ვირუსული ჰეპატიტის, ციროზისა და ღვიძლის კიბოსგან. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაცია (WHO) მრავალი წელია რეკომენდაციას უწევს ახალშობილთა ვაქცინაციას, რაც დადასტურებულია უამრავი კვლევითა და პრაქტიკული გამოცდილებით. ამ ფონზე, კითხვა ჩნდება, რა სამეცნიერო ღირებულება შეიძლება ჰქონდეს $1.6 მილიონიან კვლევას, რომელიც ფაქტობრივად იმავე მონაცემების მიღებას ისახავს მიზნად, რაც უკვე ხელმისაწვდომია. კრიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ მსგავსი სახსრები უკეთ იქნება გამოყენებული გვინეა-ბისაუში ვაქცინაციის პროგრამების გაძლიერებაში, ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებაში და ვირუსთან ბრძოლის სხვა დადასტურებულ სტრატეგიებში, ვიდრე კვლევაში, რომელიც ეთიკურად საეჭვოა და სამეცნიერო თვალსაზრისითაც გაუმართლებელი.
საერთაშორისო დონეზე, კვლევების ჩატარებისას მკაცრი ეთიკური მოთხოვნები არსებობს, განსაკუთრებით განვითარებად ქვეყნებში. ეს მოთხოვნები მოიცავს ინფორმირებული თანხმობის სრულყოფილ მიღებას, კვლევის რისკებისა და სარგებლის სამართლიან განაწილებას და ადგილობრივი მოსახლეობის ინტერესების პრიორიტეტულობას. გვინეა-ბისაუს შემთხვევაში, ექსპერტთა აზრით, ეს პრინციპები დარღვეულია, რადგან ვაქცინის ეფექტურობა უკვე დამტკიცებულია, და კვლევის მიზანი, შესაძლოა, აშშ-ის შიდა პოლიტიკური გადაწყვეტილებების გამართლება იყოს, ვიდრე გვინეა-ბისაუს მოსახლეობის ჯანმრთელობის გაუმჯობესება.
აშშ-ის მიერ დაფინანსებული ჰეპატიტი B-ს ვაქცინის კვლევის გეგმა გვინეა-ბისაუში წარმოადგენს რთულ და მრავალმხრივ ეთიკურ დილემას. მიუხედავად იმისა, რომ კვლევის მიზნად შესაძლოა ოფიციალურად დასახელდეს ჯანდაცვის გაუმჯობესება, ექსპერტთა მწვავე კრიტიკა და ისტორიული კონტექსტი, მათ შორის აშშ-ის CDC-ის მიერ მიღებული რეკომენდაციების ცვლილება, სერიოზულ ეჭვებს ბადებს პროექტის რეალურ მიზნებსა და მიზანშეწონილობაზე. გლობალურ ჯანდაცვაში სამართლიანობისა და ეთიკის პრინციპების დაცვა ფუნდამენტურია, რათა თავიდან იქნას აცილებული მოწყვლადი მოსახლეობის ექსპლუატაცია და შენარჩუნდეს ნდობა სამეცნიერო კვლევების მიმართ. მომავალში, აუცილებელია, რომ მსგავსი პროექტები გაიარონ მკაცრი და გამჭვირვალე ეთიკური შემოწმება საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად, რათა უზრუნველყოფილი იყოს კვლევის მონაწილეთა უფლებებისა და ინტერესების მაქსიმალური დაცვა.
