ევროკავშირის ინსტიტუტებმა მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებას მიაღწიეს: ისინი „წარმოშობის უსაფრთხო ქვეყნების“ პირველი ერთიანი სიის შექმნაზე შეთანხმდნენ. ეს ნაბიჯი, რომელიც ევროკავშირის მასშტაბით საერთაშორისო დაცვის მოთხოვნის პროცედურებს გაამარტივებს, პოტენციურად შეეხება ისეთ ქვეყნებსაც, რომლებიც ევროკავშირში გაწევრიანების კანდიდატის სტატუსს ატარებენ, მათ შორის საქართველოსაც. აღნიშნული განვითარება, შესაძლოა, ნიშნავდეს ქართველი თავშესაფრის მაძიებლებისთვის ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებში დაცვის მოპოვების პროცედურების გართულებას, განსაკუთრებით იმ ფონზე, როდესაც ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკური მოვლენები ყურადღების ცენტრშია. შეთანხმება, რომელსაც ევროკავშირის საბჭოს და და ევროპარლამენტის წარმომადგენლებმა 18 დეკემბერს მიაღწიეს, მიზნად ისახავს თავშესაფრის შესახებ განაცხადების განხილვის პროცესის ეფექტურობის გაზრდას და ბოროტად გამოყენების რისკების შემცირებას.
„უსაფრთხო ქვეყნის“ კონცეფცია და მისი მიზანი
„წარმოშობის უსაფრთხო ქვეყნის“ ცნება საერთაშორისო სამართალში და ევროკავშირის საიმიგრაციო პოლიტიკაში გულისხმობს ისეთ სახელმწიფოს, სადაც, როგორც წესი, არ არის დევნის საფრთხე საერთაშორისო დაცვის მიზნებისთვის, ან სადაც არ არსებობს სერიოზული ზიანის მიყენების რეალური რისკი. ევროკავშირის კანონმდებლობის თანახმად, თუ განმცხადებელი წარმოშობის უსაფრთხო ქვეყნიდანაა, მისი თავშესაფრის მოთხოვნის განაცხადის განხილვა შესაძლოა დაჩქარებული წესით მოხდეს და განმცხადებელს ეკისრება მტკიცების ტვირთი იმისა, რომ მის შემთხვევაში მაინც არსებობს დევნის ინდივიდუალური საფრთხე. ამ კონცეფციის მთავარი მიზანია თავშესაფრის სისტემის გამარტივება, რესურსების ოპტიმალური გამოყენება და იმ პირებზე ფოკუსირება, რომლებსაც რეალურად ესაჭიროებათ საერთაშორისო დაცვა. ამასთან, ის ემსახურება არალეგალური მიგრაციისა და ადამიანებით ვაჭრობის წინააღმდეგ ბრძოლას. აქამდე, ევროკავშირს არ ჰქონდა ერთიანი, მთელი ბლოკის მასშტაბით აღიარებული „უსაფრთხო ქვეყნების“ სია, რის გამოც წევრ სახელმწიფოებს ინდივიდუალურად უწევდათ ასეთი სიების განსაზღვრა, რაც ხშირად იწვევდა შეუსაბამობებსა და პროცედურულ სირთულეებს.
შეთანხმების დეტალები და თავდაპირველი სია
ევროკავშირის საბჭოსა და ევროპარლამენტის მომლაპარაკებლებმა ევროკავშირის პირველი ერთიანი „წარმოშობის უსაფრთხო ქვეყნების“ სიაზე წინასწარ შეთანხმებას მიაღწიეს. აღნიშნული სია, თავდაპირველად, მოიცავს შვიდ სახელმწიფოს: ბანგლადეშს, კოლუმბიას, ეგვიპტეს, ინდოეთს, კოსოვოს, მაროკოსა და ტუნისს. თუმცა, დოკუმენტში მნიშვნელოვანი ჩანაწერი გაკეთდა, რომლის მიხედვითაც, აღნიშნული სია ასევე მოიცავს ევროკავშირის კანდიდატ ქვეყნებს, თუკი მათთან დაკავშირებით სპეციალური გამონაკლისები არ დადგინდება. ეს პუნქტი განსაკუთრებულ აქტუალობას სძენს შეთანხმებას ისეთი სახელმწიფოებისთვის, როგორიცაა საქართველო, რომელსაც ევროკავშირმა გასულ წელს მიანიჭა კანდიდატის სტატუსი. შეთანხმების თანახმად, „უსაფრთხო ქვეყნების“ სია რეგულარულად გადაიხედება და შესაძლოა განახლდეს ახალი ქვეყნების დამატებით ან უკვე არსებულის ამოღებით, იმის მიხედვით, თუ როგორ განვითარდება მათში დემოკრატიული, ადამიანის უფლებებისა და უსაფრთხოების მდგომარეობა.
საქართველოს კანდიდატის სტატუსი და შესაძლო გავლენა
საქართველომ ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსი 2023 წლის დეკემბერში მოიპოვა, რაც ქვეყნის ევროპული ინტეგრაციის გზაზე მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იყო. თუმცა, ახალი შეთანხმების კონტექსტში, ეს სტატუსი, შესაძლოა, ორმხრივი გავლენის მქონე აღმოჩნდეს. ვინაიდან დოკუმენტში პირდაპირ არის აღნიშნული, რომ სიაში ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნებიც მოხვდებიან, თუ არ დადგინდება გამონაკლისი, საქართველოს მოქალაქეებისთვის ევროპულ სახელმწიფოებში თავშესაფრის მოთხოვნის პროცედურა, სავარაუდოდ, გამკაცრდება. ეს ნიშნავს, რომ ქართველი განმცხადებლები, რომელთა განაცხადებიც წარსულში იურიდიული შემოწმების სტანდარტულ პროცესს გადიოდა, შესაძლოა, უფრო სწრაფად მიიღონ უარყოფითი პასუხი, თუ ვერ დაადასტურებენ პირად და საფუძვლიან დევნის საფრთხეს. ევროკავშირი, როგორც წესი, აფასებს ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებას, კანონის უზენაესობასა და ადამიანის უფლებების დაცვის დონეს „უსაფრთხო ქვეყნის“ სტატუსის მინიჭებისას. ამ ფონზე, საქართველოში ბოლო დროს განვითარებული პოლიტიკური მოვლენები, მათ შორის ის საკანონმდებლო ინიციატივები, რომლებმაც დასავლელი პარტნიორების კრიტიკა გამოიწვია, შესაძლოა განიხილებოდეს კონტექსტად ევროკავშირის მხრიდან.
აღსანიშნავია, რომ „უსაფრთხო ქვეყნის“ სტატუსი არ ნიშნავს თავშესაფრის მოთხოვნის უფლების სრულად გაუქმებას. ის უბრალოდ ცვლის განაცხადის განხილვის პროცედურას და მტკიცების ტვირთს აკისრებს განმცხადებელს. თუ ქართველი მოქალაქე შეძლებს დამაჯერებლად წარმოადგინოს მტკიცებულებები, რომ ის პირადად დევნილია ან საფრთხე ემუქრება მის სამშობლოში, მიუხედავად ქვეყნის „უსაფრთხო“ სტატუსისა, მას მაინც შეეძლება საერთაშორისო დაცვის მიღება. თუმცა, ასეთი შემთხვევები, როგორც წესი, უფრო იშვიათია და მოითხოვს მეტ იურიდიულ ძალისხმევასა და მტკიცებულებას.
მომავალი ნაბიჯები და პერსპექტივები
წინასწარი შეთანხმება „უსაფრთხო ქვეყნების“ სიის შესახებ კიდევ რამდენიმე ფორმალურ ნაბიჯს საჭიროებს, რათა საბოლოოდ ძალაში შევიდეს. მას უნდა დაამტკიცონ როგორც ევროკავშირის საბჭომ, ისე ევროპარლამენტმა. ამ პროცესის დასრულების შემდეგ, წევრ სახელმწიფოებს მოუწევთ ეროვნულ კანონმდებლობაში შესაბამისი ცვლილებების შეტანა. საქართველოსთვის, ევროკავშირთან ურთიერთობების კონტექსტში, ეს გადაწყვეტილება ახალ რეალობას ქმნის. ერთის მხრივ, კანდიდატის სტატუსი გულისხმობს ევროპულ სტანდარტებთან დაახლოებასა და რეფორმების გატარებას დემოკრატიის, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებების დაცვის მიმართულებით. მეორეს მხრივ, „უსაფრთხო ქვეყნის“ სიაში მოხვედრამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს საზოგადოების გარკვეულ სეგმენტებზე, რომლებიც ევროპაში დაცვას ეძებენ.
საქართველოს მთავრობის მხრიდან, ალბათ, საჭირო გახდება აქტიური დიალოგი ევროკავშირთან იმის უზრუნველსაყოფად, რომ ქვეყნის კანდიდატის სტატუსი არ გახდეს ავტომატური კრიტერიუმი „უსაფრთხო ქვეყნის“ სიაში მოსახვედრად განსაკუთრებული გარემოებების გაუთვალისწინებლად. ამასთან, მნიშვნელოვანი იქნება შიდა რეფორმების კიდევ უფრო გაძლიერება, რათა ევროკავშირს არ ჰქონდეს საფუძველი, ეჭვქვეშ დააყენოს საქართველოს, როგორც „უსაფრთხო“ ქვეყნის, სტატუსი მომავალში. ეს პროცესი ხაზს უსვამს ევროკავშირთან ინტეგრაციის სირთულესა და მრავალმხრივობას, სადაც პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური ასპექტები ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირშია.
ევროკავშირის მიერ „წარმოშობის უსაფრთხო ქვეყნების“ ერთიანი სიის შექმნაზე მიღწეული შეთანხმება მნიშვნელოვანი ნაბიჯია ბლოკის საიმიგრაციო პოლიტიკის ერთიანი მიდგომების ჩამოყალიბებისკენ. მიუხედავად იმისა, რომ სიაში საქართველო კონკრეტულად არ არის დასახელებული, კანდიდატი ქვეყნების ავტომატურად შეყვანის პოტენციალი მას უშუალოდ უკავშირებს. ამ გადაწყვეტილებას შეუძლია რეალური გავლენა მოახდინოს ქართველი თავშესაფრის მაძიებლების ბედზე და კიდევ უფრო გაამკაცროს მათთვის დაცვის მოპოვების პროცედურები. საქართველოსთვის, როგორც ევროკავშირის მომავალი წევრობისკენ მიმავალი ქვეყნისთვის, ეს კონტექსტი მოითხოვს დემოკრატიული სტანდარტების განუხრელ დაცვას, კანონის უზენაესობის განმტკიცებას და ადამიანის უფლებების სრულ პატივისცემას, რათა თავიდან აიცილოს ნეგატიური შედეგები და კიდევ უფრო მტკიცედ დაიმკვიდროს თავი ევროპული ოჯახის სრულფასოვან წევრად.
