ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარმა, მაიკლ ო’ფლაჰერტმა, საქართველოს გენერალურ პროკურორს, გიორგი გვარამიძეს, ოფიციალური წერილით მიმართა, სადაც მან გასული წლის ნოემბერ-დეკემბერში მომიტინგეების წინააღმდეგ სამართალდამცველების მიერ ძალის გამოყენების ფაქტებზე მიმდინარე გამოძიების ტემპით შეშფოთება გამოხატა. კომისრის წერილი, რომელიც 10 დეკემბრით თარიღდება, ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ დემონსტრანტების წინააღმდეგ არაერთი სასამართლო პროცესი დასრულდა მსჯავრდებით, თუმცა სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენელთა ქმედებების გამოძიებაში ხელშესახები წინსვლა არ შეინიშნება.
კომისრის მიმართვა ეფუძნება მის მიერ 2025 წლის მარტში გამოქვეყნებულ მემორანდუმს, რომელიც საქართველოში მისი იანვრის ვიზიტის შემდეგ მომზადდა. აღნიშნულ დოკუმენტში უკვე იკვეთებოდა შეშფოთება მსგავსი საკითხების ირგვლივ, კერძოდ, პროტესტანტების წინააღმდეგ გამოძიების წინსვლა და განაჩენები კონტრასტში იყო სამართალდამცველების მიმართ მიმდინარე გამოძიების სტაგნაციასთან. ო’ფლაჰერტის განცხადებით, მიუხედავად იმისა, რომ მისი იანვრის ვიზიტისას, საქართველოს გენერალური პროკურორის მოადგილემ მას საქმეების გამოძიებაში პროგრესი და სამართალდამცველების მიმართ ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფა აღუთქვა, სიტუაცია უცვლელი დარჩა.
ევროპის საბჭოს კომისრის შეშფოთება და მისი საფუძვლები
მაიკლ ო’ფლაჰერტი თავის წერილში მკაფიოდ აღნიშნავს, რომ მას შემდეგ, რაც მისი მარტის მემორანდუმი გამოქვეყნდა, დამატებითი დემონსტრანტები იქნენ მსჯავრდებულნი, მაგრამ ამის პარალელურად, არც ერთი სამართალდამცველი არ მიეცა მართლმსაჯულებას პასუხისგებაში. ეს დისბალანსი საზოგადოებაში სამართლიანობის აღქმასთან დაკავშირებით კითხვებს აჩენს და საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღებას იპყრობს. კომისარი ხაზს უსვამს, რომ მისი შეშფოთება განპირობებულია არა მხოლოდ კონკრეტული შემთხვევებით, არამედ სამართლებრივი სისტემის მიმართ ნდობის შენარჩუნების აუცილებლობით, რაც თავის მხრივ, დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნქციონირებისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია.
ევროპის საბჭოს კომისრის მანდატი გულისხმობს ადამიანის უფლებების დაცვის მონიტორინგს წევრ სახელმწიფოებში და რეკომენდაციების შემუშავებას არსებული პრობლემების აღმოსაფხვრელად. ამ კონტექსტში, მისი მიმართვა საქართველოს პროკურატურის მიმართ არ არის ერთჯერადი აქტი, არამედ წარმოადგენს თანმიმდევრული მონიტორინგის ნაწილს, რომელიც მიზნად ისახავს უზრუნველყოს, რომ სახელმწიფო ორგანოები სრულად ასრულებენ საერთაშორისო ვალდებულებებს ადამიანის უფლებების დაცვის სფეროში. გამჭვირვალობა და ეფექტური გამოძიება ძალის გადამეტების შემთხვევებში ფუნდამენტურია სამართლებრივი სახელმწიფოსთვის.
კონტექსტი: საკანონმდებლო ცვლილებები და უფლებების შეზღუდვა
კომისრის წერილის გაგზავნის პერიოდი ემთხვევა საქართველოს პოლიტიკურ არენაზე მიმდინარე მნიშვნელოვან მოვლენებს. კერძოდ, მმართველი პარტიის, „ქართული ოცნების“, მიერ კონტროლირებადმა პარლამენტმა საგანგებო პლენარულ სესიებზე არაერთი საკამათო კანონპროექტი მიიღო. ამ კანონთა შორის იყო ცვლილებები, რომლებიც აუქმებდა საზღვარგარეთ მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეებისთვის ხმის მიცემის შესაძლებლობას, ასევე ითვალისწინებდა ანტიკორუფციული ბიუროსა და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის გაუქმებას. გარდა ამისა, მიღებულ იქნა ზომები, რომლებიც მნიშვნელოვნად ზღუდავდა პროტესტის უფლებას. ეს საკანონმდებლო ცვლილებები, მათ შორის ის, რაც უშუალოდ დემონსტრაციებსა და მოქალაქეთა თავშეყრის თავისუფლებას ეხება, ქმნის ფართო კონტექსტს, რომელშიც ევროპის საბჭოს კომისრის შეშფოთება სამართალდამცველთა ანგარიშვალდებულების ნაკლებობასთან დაკავშირებით განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს. ადამიანის უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციები და საერთაშორისო პარტნიორები ხშირად აღნიშნავენ, რომ უფლებების შეზღუდვის საკანონმდებლო მცდელობები და სამართალდამცველთა ქმედებების გამოუძიებლობა ერთობლივად აზიანებს ქვეყანაში დემოკრატიულ გარემოს.
ანტიკორუფციული ბიუროსა და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის დაშლა ასევე განიხილება, როგორც სახელმწიფო ინსტიტუტების ზედამხედველობის შესაძლებლობების შესუსტების მცდელობა. ეს ორგანოები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ძალაუფლების ბალანსის შენარჩუნებასა და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფაში. მათი გაუქმება ან რეორგანიზაცია კრიტიკის საგანი ხდება იმ თვალსაზრისით, რომ ეს ქმედებები შესაძლოა ასუსტებდეს მექანიზმებს, რომლებიც შექმნილია მართლმსაჯულების სისტემის და სხვა სახელმწიფო უწყებების ანგარიშვალდებულების გასაზრდელად. ამ პროცესების ფონზე, საერთაშორისო დამკვირვებლების, მათ შორის ევროპის საბჭოს კომისრის, მიერ გამოთქმული შეშფოთება სამართალდამცველთა ანგარიშვალდებულების საკითხზე კიდევ უფრო აქტუალური ხდება.
ანგარიშვალდებულების პრინციპის მნიშვნელობა და მომავალი პერსპექტივები
სამართალდამცველების მიერ ძალის გადამეტების შემთხვევების ეფექტური და დროული გამოძიება, რასაც შემდგომში სათანადო იურიდიული შედეგები მოყვება, არის ფუნდამენტური პრინციპი ნებისმიერ დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ეს არა მხოლოდ უზრუნველყოფს სამართლიანობას დაზარალებულთათვის, არამედ აღადგენს საზოგადოების ნდობას მართლმსაჯულების სისტემის მიმართ და ხელს უშლის ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას. საერთაშორისო სტანდარტები, რომლებსაც საქართველოც იზიარებს, მკაფიოდ მოითხოვს, რომ სახელმწიფოებმა უზრუნველყონ ეფექტური საგამოძიებო მექანიზმები ძალადობისა და არასათანადო მოპყრობის ყველა სავარაუდო შემთხვევაზე, განურჩევლად იმისა, თუ ვინ არის ბრალდებული.
ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის მიერ გამოთქმული შეშფოთება წარმოადგენს კიდევ ერთ მოწოდებას საქართველოს ხელისუფლების მიმართ, რომ მოხდეს ამ მიმართულებით არსებული ხარვეზების აღმოფხვრა. იმ პირობებში, როდესაც ქვეყნის ევროპული ინტეგრაციის პროცესი აქტიურ ფაზაშია, ადამიანის უფლებების დაცვისა და კანონის უზენაესობის პრინციპების სრული დაცვა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს. საერთაშორისო პარტნიორები ყურადღებით აკვირდებიან ამ პროცესებს და ქვეყნის პროგრესს სწორედ მსგავსი საკითხების მიხედვით აფასებენ. საქართველოსთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, რომ სამართალდამცველთა ანგარიშვალდებულების საკითხზე გამოძიება არ იყოს შერჩევითი და მოხდეს მისი სრული, გამჭვირვალე და მიუკერძოებელი განხორციელება, რათა დაცული იყოს ყველა მოქალაქის ფუნდამენტური უფლება და აღდგეს სამართლიანობის განცდა საზოგადოებაში.
