ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარმა, მაიკლ ო’ფლაჰერტიმ, ოფიციალური წერილით მიმართა საქართველოს გენერალურ პროკურორს, გიორგი გვარამიძეს, სადაც მან გასული წლის ნოემბერსა და დეკემბერში გამართულ საპროტესტო აქციებზე სამართალდამცავთა მხრიდან ძალის გამოყენების ფაქტებთან დაკავშირებული გამოძიების მიმდინარეობით შეშფოთება გამოხატა. კომისრის წერილში, რომელიც 10 დეკემბრით თარიღდება, ყურადღება გამახვილებულია პროგრესის ნაკლებობაზე იმ საქმეებში, რომლებიც სამართალდამცავთა შესაძლო გადამეტებულ ძალადობას ეხება, იმ ფონზე, როდესაც დემონსტრანტების ნაწილის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა გაგრძელდა და სასამართლო განაჩენებიც დადგა. ეს განცხადება ეფუძნება კომისრის მიერ მიმდინარე წლის მარტში გამოქვეყნებულ მემორანდუმს, რომელიც საქართველოში მისი იანვრის ვიზიტის შედეგად მომზადდა.
ევროპის საბჭოს შეშფოთება და ადამიანის უფლებების დაცვა
მაიკლ ო’ფლაჰერტის, როგორც ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის, როლი მოიცავს ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოებში ადამიანის უფლებების დაცვის სტანდარტების მონიტორინგსა და ხელშეწყობას. მისი მარტის მემორანდუმი, რომელიც საქართველოში 2024 წლის იანვარში განხორციელებული ვიზიტის შემდგომ მომზადდა, აღნიშნავდა გარკვეულ წინსვლას დემონსტრანტების საქმეების გამოძიებასა და მათ მიმართ გამოტანილ განაჩენებში. თუმცა, იმავე დოკუმენტში უკვე გამოითქმებოდა შენიშვნა იმასთან დაკავშირებით, რომ „არ ყოფილა ხელშესახები პროგრესი სამართალდამცავი პერსონალის წინააღმდეგ მიმდინარე გამოძიებებში.“ კომისრის ბოლო წერილში ეს შეშფოთება კიდევ ერთხელ დადასტურდა და გაღრმავდა. მან ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მისი ვიზიტის შემდეგ კიდევ უფრო მეტი მომიტინგე იქნა მსჯავრდებული, თუმცა, სამართალდამცავთაგან არცერთი თანამშრომელი არ წარმდგარა მართლმსაჯულების წინაშე. ეს სიტუაცია აჩენს კითხვებს სამართლებრივი სისტემის ბალანსსა და ეფექტურობასთან დაკავშირებით, როდესაც საქმე ადამიანის უფლებების სავარაუდო დარღვევებს ეხება საჯარო შეკრებების დროს.
გამოძიების მიმდინარეობა და სამართალდამცავთა პასუხისმგებლობა
კომისარი ო’ფლაჰერტიმ თავის წერილში გაიხსენა 2024 წლის იანვრის ვიზიტი, რომლის დროსაც მას საქართველოს გენერალური პროკურორის მოადგილემ დაარწმუნა, რომ მიმდინარეობდა აქტიური გამოძიება სამართალდამცავთა მიერ ძალის შესაძლო გადამეტების ფაქტებზე. თუმცა, მიღებული ინფორმაციისა და ფაქტობრივი შედეგების გათვალისწინებით, კომისარი მიიჩნევს, რომ აღნიშნული დაპირებები არ განხორციელებულა პრაქტიკაში. სამართალდამცავთა პასუხისმგებლობის საკითხი კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ნებისმიერი დემოკრატიული სახელმწიფოსთვის, რადგან ის უზრუნველყოფს საზოგადოების ნდობას სახელმწიფო ინსტიტუტების მიმართ და ხელს უშლის ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას. როდესაც მოქალაქეების მიმართ ძალადობის ფაქტებზე გამოძიება გაჭიანურებულია ან უშედეგოდ მთავრდება, ეს ძირს უთხრის კანონის უზენაესობის პრინციპებს და შეიძლება ხელი შეუწყოს დაუსჯელობის განცდის გაჩენას. ამ კონტექსტში, ევროპის საბჭოს კომისრის მხრიდან გამოთქმული შეშფოთება წარმოადგენს მკაფიო სიგნალს საქართველოს ხელისუფლებას, რომ აუცილებელია ამ მიმართულებით რეალური და ხელშესახები ნაბიჯების გადადგმა.
საერთაშორისო ზედამხედველობა და საქართველოს ვალდებულებები
საქართველო, როგორც ევროპის საბჭოს წევრი სახელმწიფო, იზიარებს ადამიანის უფლებების დაცვის საერთაშორისო ვალდებულებებსა და სტანდარტებს. ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის რეგულარული მონიტორინგი და რეკომენდაციები ამ ვალდებულებების შესრულების მნიშვნელოვანი კომპონენტია. კომისრის წერილი, ფაქტობრივად, წარმოადგენს საქართველოსადმი შეხსენებას ამ ვალდებულებების შესახებ და მიანიშნებს იმაზე, რომ საერთაშორისო თანამეგობრობა ყურადღებით აკვირდება ქვეყანაში ადამიანის უფლებების მდგომარეობას, განსაკუთრებით კი ისეთ მგრძნობიარე საკითხებს, როგორიცაა საპროტესტო აქციების დროს ძალის გამოყენება და მასზე სამართლებრივი რეაგირება. საერთაშორისო ზედამხედველობა გადამწყვეტ როლს თამაშობს ქვეყნებისთვის დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერებასა და ადამიანის უფლებების დაცვის მექანიზმების გაუმჯობესებაში. შესაბამისად, ევროპის საბჭოს კომისრის გზავნილი არ უნდა იყოს აღქმული მხოლოდ როგორც კრიტიკა, არამედ როგორც შესაძლებლობა, რომ კიდევ ერთხელ გადაიხედოს და გაუმჯობესდეს არსებული პრაქტიკა სამართალდამცავთა ქმედებების გამოძიების კუთხით.
გამჭვირვალობისა და ეფექტური გამოძიების საჭიროება
ნოემბერ-დეკემბრის საპროტესტო აქციები, რომელთა დროსაც სამართალდამცავთა მხრიდან ძალის გამოყენების ფაქტები დაფიქსირდა, მრავალი მოქალაქის შეშფოთების საგანი გახდა. ეფექტური გამოძიების არარსებობა ან მისი გაჭიანურება, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საპირისპირო მხარეს (დემონსტრანტებს) უკვე დაეკისრათ პასუხისმგებლობა, სერიოზულად აზიანებს საზოგადოების ნდობას მართლმსაჯულების სისტემის მიმართ. გამჭვირვალობა და მიუკერძოებლობა გამოძიების პროცესში, განსაკუთრებით სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლების მიმართ, ფუნდამენტურია სამართლებრივი სახელმწიფოსთვის. ეს გულისხმობს არა მხოლოდ გამოძიების ჩატარებას, არამედ მისი შედეგების სათანადოდ კომუნიკაციას საზოგადოებისთვის, რაც ხელს შეუწყობს სპეკულაციების თავიდან აცილებას და სამართლიანობის აღქმას. ევროპის საბჭოს კომისრის მოწოდება, ფაქტობრივად, სწორედ ამ პრინციპების დაცვისკენაა მიმართული – უზრუნველყოფილი იყოს, რომ ყველა მხარე, განურჩევლად სტატუსისა, თანაბრად ეკისრებოდეს პასუხისმგებლობას თავისი ქმედებებისთვის.
დასასრულს, ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის, მაიკლ ო’ფლაჰერტის, განმეორებითი შეშფოთება სამართალდამცავთა მხრიდან ძალის გამოყენების გამოძიების პროგრესის ნაკლებობასთან დაკავშირებით, წარმოადგენს მნიშვნელოვან სიგნალს საქართველოს ხელისუფლებისთვის. ეს საკითხი მოითხოვს დაუყოვნებლივ და ეფექტურ რეაგირებას, რათა უზრუნველყოფილი იყოს კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებების დაცვის პრინციპების უპირობო განხორციელება. სამართალდამცავთა მიერ შესაძლო გადამეტებული ძალის გამოყენების ფაქტებზე სრულყოფილი, მიუკერძოებელი და დროული გამოძიება გადამწყვეტია საზოგადოების ნდობის აღდგენისა და საერთაშორისო ვალდებულებების შესრულებისთვის. მომავალი პერიოდი აჩვენებს, რამდენად ეფექტურად უპასუხებს საქართველო ამ გამოწვევას და შეძლებს თუ არა უზრუნველყოს სამართლიანობის აღდგენა ყველა დაზარალებულისთვის.
