ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარმა მაიკლ ო’ფლაჰერტიმ საქართველოს გენერალურ პროკურორს, გიორგი გვარამიძეს, 10 დეკემბრით დათარიღებული წერილით მიმართა, რომელშიც გასული წლის ნოემბერ-დეკემბერში გამართული საპროტესტო აქციების დროს სამართალდამცავების მიერ ძალის გამოყენების ფაქტებზე გამოძიების მიმდინარეობის ნელ ტემპსა და შედეგების არარსებობაზე შეშფოთება გამოხატა. კომისარი ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ, მისი შეფასებით, მიუხედავად არაერთი მომიტინგის მიმართ საქმის წარმოებისა და მსჯავრდებისა, ანგარიშვალდებულების კუთხით, სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენელთა მიმართ პროგრესი არ შეინიშნება. ეს განცხადება ევროპის საბჭოს კომისრის მარტში გამოქვეყნებულ მემორანდუმს ეფუძნება, რომელიც საქართველოში მისი იანვრის ვიზიტის შემდგომ მომზადდა.
ევროპის საბჭოს კომისრის კრიტიკული შეფასება
მაიკლ ო’ფლაჰერტის მიმართვაში ნათქვამია, რომ მისი იანვრის ვიზიტისას მას საქართველოს გენერალური პროკურორის მოადგილემ გამოძიების წინსვლაზე დაარწმუნა. თუმცა, კომისრის ბოლო შეფასებით, მიუხედავად იმისა, რომ მომიტინგეთა მიმართ არაერთი საქმე დასრულდა მსჯავრდებით, „სამართალდამცავი პერსონალის წინააღმდეგ გამოძიებაში ხელშესახები პროგრესი არ შეინიშნება“. კომისარი ხაზს უსვამს იმას, რომ მას შემდეგ, რაც მისი მარტის მემორანდუმი გამოქვეყნდა, კიდევ უფრო მეტი მომიტინე იქნა მსჯავრდებული, მაგრამ არცერთი სამართალდამცველი არ მიეცა მართლმსაჯულებას. ეს დისბალანსი სერიოზულ კითხვებს აჩენს მართლმსაჯულების სისტემის ობიექტურობასა და სამართლიანობაზე, განსაკუთრებით კი სახელმწიფო ინსტიტუტების მიერ ძალის გამოყენების კონტექსტში.
გამოძიების პროგრესისა და ანგარიშვალდებულების საკითხი
საქართველოს პროკურატურის მიერ სამართალდამცავთა ქმედებების გამოძიების პროგრესის ნაკლებობა საერთაშორისო დამკვირვებლების მუდმივი ყურადღების საგანია. ადამიანის უფლებათა კომისრის განცხადება კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს ამ საკითხის აქტუალობასა და გადაუჭრელობას. პროტესტის დროს ძალის გადამეტების შემთხვევებზე სამართალდამცავების ინდივიდუალური ანგარიშვალდებულების დადგენა გადამწყვეტია დემოკრატიულ საზოგადოებაში კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებების დაცვისთვის. კომისარი ფაქტობრივად მიანიშნებს, რომ მიუხედავად დაპირებებისა, რეალური შედეგები, რომელიც სამართალდამცავი პირების პასუხისმგებლობას დაადასტურებდა, არ დამდგარა, რაც ძირს უთხრის ნდობას სამართალდამცავი სისტემის მიმართ.
საკანონმდებლო ცვლილებების კონტექსტი და დემოკრატიული სტანდარტები
აღნიშნული შეშფოთება გამოითქვა იმ პერიოდში, როდესაც საქართველოს პარლამენტმა მმართველი პარტია „ქართული ოცნების“ ინიციატივით არაერთი საკამათო კანონპროექტი მიიღო. 17 დეკემბერს გამართულ რიგგარეშე პლენარულ სხდომაზე დამტკიცდა კანონები, რომლებიც, სხვა საკითხებთან ერთად, მნიშვნელოვნად ზღუდავს პროტესტის უფლებას. ეს საკანონმდებლო ცვლილებები მოიცავდა ისეთ ნორმებს, რომლებიც აქციების ორგანიზებისა და ჩატარებისას გარკვეულ შეზღუდვებს აწესებს. ევროპის საბჭოს კომისრის შენიშვნები პროტესტის დროს ძალის გამოყენებასთან დაკავშირებით სამართალდამცავთა ანგარიშვალდებულებაზე, კიდევ უფრო მეტ აქტუალობას იძენს იმ ფონზე, როდესაც ქვეყანაში საპროტესტო უფლების რეგულირების მიმართულებით მკაცრი ნაბიჯები იდგმება. მსგავსი საკანონმდებლო გარემო ქმნის დამატებით გამოწვევებს სამოქალაქო თავისუფლებების დაცვის კუთხით.
საერთაშორისო ზედამხედველობის როლი და საქართველოს ვალდებულებები
ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის ინსტიტუტი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს წევრი სახელმწიფოების მიერ ადამიანის უფლებების დაცვის მონიტორინგში. ო’ფლაჰერტის მიმართვა არის შეხსენება საქართველოსთვის საერთაშორისო ვალდებულებების შესახებ, რომლებიც მართლმსაჯულების ეფექტურ განხორციელებასა და ყველა მოქალაქის, მათ შორის სამართალდამცავთა, ანგარიშვალდებულებას მოითხოვს. საერთაშორისო თანამეგობრობის ზეწოლა მიზნად ისახავს უზრუნველყოს, რომ დემოკრატიული პრინციპები, როგორიცაა შეკრების თავისუფლება და ძალის გამოყენების კანონიერება, სრულად იყოს დაცული და გადაცდომები ადეკვატურად იქნეს გამოძიებული.
საერთო ჯამში, ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის მიერ გამოთქმული შეშფოთება ნათლად აჩვენებს, რომ საქართველოს წინაშე კვლავ დგას გამოწვევა, უზრუნველყოს გამჭვირვალე და ეფექტური გამოძიება სამართალდამცავთა მხრიდან ძალის სავარაუდო გადამეტების ფაქტებზე. პროტესტის დარბევის დროს მომხდარი ინციდენტების სრულყოფილი და მიუკერძოებელი გამოძიება გადამწყვეტია მართლმსაჯულების აღდგენისა და დემოკრატიული ინსტიტუტების მიმართ საზოგადოების ნდობის განმტკიცებისთვის. სამართალდამცავთა ანგარიშვალდებულების გარეშე, ძალის გამოყენების კანონიერებასთან დაკავშირებული კითხვები კვლავაც ღიად დარჩება, რაც საერთაშორისო პარტნიორების ყურადღებას მიიპყრობს.
