თანამედროვე ციფრული ეკონომიკა ხელოვნური ინტელექტის (AI) სწრაფ განვითარებას განიცდის, რაც მრავალ ახალ შესაძლებლობასთან ერთად, უამრავ სამართლებრივ და ეთიკურ კითხვას აჩენს. ამ აქტუალური საკითხების გააზრების მიზნით, თიბისი და საქართველოს ხელოვნური ინტელექტის ასოციაცია (GAIA), ქართულ უნივერსიტეტებთან თანამშრომლობით, აგრძელებენ საჯარო ლექციების ციკლს „AI და…“. ამ სერიის მორიგი შეხვედრა, რომელსაც ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა უმასპინძლა, ხელოვნური ინტელექტისა და სამართლის რთულ ურთიერთმიმართებას დაეთმო. დისკუსიის ცენტრში აღმოჩნდა ინტელექტუალური საკუთრების დაცვისა და ხელოვნური ინტელექტის რეგულირების თემები, რომელთა გააზრება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისა და ინოვაციური გარემოსთვის.
ინტელექტუალური საკუთრება ხელოვნური ინტელექტის ეპოქაში
ხელოვნური ინტელექტის სისტემების მიერ შექმნილი კონტენტი, იქნება ეს ტექსტი, სურათი, მუსიკა თუ სხვა სახის ციფრული მასალა, ახალ გამოწვევებს უქმნის ინტელექტუალური საკუთრების ტრადიციულ გაგებას. ლექციაზე დეტალურად განიხილეს, თუ როგორ ხდება ენის მოდელების შექმნა და სად წარმოიშობა ინტელექტუალური საკუთრების უფლების დარღვევის რისკები. კითხვა, თუ ვის ეკუთვნის ხელოვნური ინტელექტის მიერ გენერირებული მასალები, ცენტრალურია. ტრადიციული საავტორო უფლებების კანონმდებლობა ნაწარმოების ავტორად ცოცხალ პიროვნებას მოიაზრებს, რაც AI-ის შემთხვევაში ბუნდოვანებას ქმნის. ამ გაურკვევლობამ შეიძლება შეაფერხოს ინოვაციები, რადგან კომპანიები და ინდივიდები შესაძლოა მოერიდონ AI-ის საშუალებით შექმნილი პროდუქტების კომერციალიზაციას, თუკი მათ არ ექნებათ გარანტირებული საკუთრების უფლება. ეს, თავის მხრივ, პირდაპირ გავლენას ახდენს ციფრული ეკონომიკის განვითარებაზე და ახალი ბიზნეს მოდელების შექმნის პერსპექტივებზე.
პასუხისმგებლობა და რეგულირების საჭიროება
ინტელექტუალური საკუთრების უფლებების საკითხებთან ერთად, ლექციაზე ყურადღება გამახვილდა AI-ის არასწორ გამოყენებაზე პასუხისმგებლობის თემაზე. თუ ხელოვნური ინტელექტის სისტემა დაუშვებს შეცდომას, რომელიც ზიანს მიაყენებს ინდივიდს ან კომპანიას, ვინ აგებს პასუხს? ეს შეიძლება იყოს დეველოპერი, ოპერატორი, თუ თავად მომხმარებელი? ამ კითხვებზე პასუხების გარეშე, AI ტექნოლოგიების ფართო მასშტაბით ინტეგრაცია სხვადასხვა სექტორში, როგორიცაა ჯანდაცვა, ფინანსები ან სატრანსპორტო სისტემები, მნიშვნელოვან იურიდიულ რისკებთან იქნება დაკავშირებული. მკაფიო სამართლებრივი ჩარჩოების არარსებობა აფერხებს ინვესტიციებს და აფერხებს ინოვაციების დანერგვას, რადგან ბიზნესები ცდილობენ თავიდან აიცილონ გაურკვეველი იურიდიული ვალდებულებები. ამასთან, ხელოვნური ინტელექტის რეგულირების საკითხი გლობალურ დღის წესრიგში დგას, რაც უზრუნველყოფს ტექნოლოგიის ეთიკურ და უსაფრთხო განვითარებას, ასევე ხელს უწყობს სამართლიან კონკურენციასა და მომხმარებელთა ნდობას.
ქართული სამართლებრივი პრაქტიკა და მომავალი პერსპექტივები
შეხვედრაზე ასევე განხილული იყო ხელოვნური ინტელექტის რეგულირების და სამართლებრივი დავების გადაწყვეტის მომავალი პერსპექტივები, კონკრეტულად კი ქართული სამართლებრივი პრაქტიკის კონტექსტში. საქართველოსთვის, როგორც განვითარებადი ეკონომიკის მქონე ქვეყნისთვის, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მოახდინოს საკუთარი კანონმდებლობის ადაპტირება ახალ ტექნოლოგიურ რეალობასთან. ეს მოიცავს არა მხოლოდ არსებული კანონების გადახედვას, არამედ ახალი რეგულაციების შემუშავებას, რომლებიც ხელს შეუწყობს AI-ის სფეროში ინოვაციებს, ამავდროულად დაიცავს მოქალაქეთა უფლებებს და უზრუნველყოფს სამართლიანობას. ამ პროცესში გადამწყვეტ როლს ასრულებს აკადემიური წრეების, ბიზნეს სექტორისა და მთავრობის დიალოგი და თანამშრომლობა, რათა შემუშავდეს ჰოლისტიკური მიდგომა, რომელიც მოერგება საქართველოს სპეციფიკურ საჭიროებებსა და ეკონომიკურ მიზნებს.
ეკონომიკური გამოწვევები და შესაძლებლობები
ხელოვნური ინტელექტის სამართლებრივი რეგულირების საკითხი უშუალოდ უკავშირდება ქვეყნის ეკონომიკურ მომავალს. მკაფიო და თანამედროვე სამართლებრივი ჩარჩოს არსებობა მოიზიდავს ინვესტიციებს AI სექტორში, ხელს შეუწყობს სტარტაპების განვითარებას და ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას. გაურკვეველი სამართლებრივი გარემო, პირიქით, აბრკოლებს ინვესტორებს და ტექნოლოგიურ კომპანიებს. ამასთან, ხელოვნური ინტელექტის ეთიკური და უსაფრთხო განვითარება უზრუნველყოფს ნდობას ტექნოლოგიის მიმართ, რაც აუცილებელია მისი ფართო გამოყენებისა და ეკონომიკური ზრდისთვის. ამ სფეროში კვალიფიციური იურისტებისა და ექსპერტების მომზადება ახალი ეკონომიკური ნიშის შექმნას გულისხმობს, რაც საქართველოსთვის გრძელვადიან პერსპექტივაში დამატებით სარგებელს მოიტანს. სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი მსგავსი საჯარო ლექციების სერიები, რომლებიც ხელს უწყობს საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებას და დიალოგს ხელოვნური ინტელექტის პერსპექტივებსა და გამოწვევებზე.
თიბისის და GAIA-ს მიერ ორგანიზებული ლექციების ციკლი „AI და…“ არის ნათელი მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება ხელი შეეწყოს ცოდნის გაზიარებასა და ინტელექტუალურ დისკუსიებს ისეთ რთულ და მულტიდისციპლინურ თემებზე, როგორიცაა ხელოვნური ინტელექტი და სამართალი. ამ სფეროში სწორი მიდგომის ჩამოყალიბება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია საქართველოსთვის, რათა ქვეყანამ სრულად აითვისოს AI ტექნოლოგიების ეკონომიკური პოტენციალი, უზრუნველყოს სამართლიანი და უსაფრთხო ციფრული გარემო, და ეფექტურად გაუმკლავდეს თანამედროვე გამოწვევებს. დიალოგის გაგრძელება და ეროვნული სტრატეგიის შემუშავება ამ მიმართულებით გადამწყვეტი იქნება ქვეყნის ინოვაციური მომავლისთვის.
