2025 წლის 18 დეკემბერს, ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა ხელი მოაწერა 900 მილიარდი აშშ დოლარის მოცულობის 2026 ფისკალური წლის ეროვნული თავდაცვის ავტორიზაციის აქტს (NDAA). აღნიშნული კანონპროექტი, რომელიც აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტის დაფინანსებასა და პოლიტიკას განსაზღვრავს, გადამწყვეტი მნიშვნელობის მქონე დოკუმენტად ითვლება. თუმცა, საწყისი მოლოდინების საწინააღმდეგოდ, კანონპროექტის საბოლოო ვერსიაში ვერ მოხვდა „მეგობრის აქტი“. ეს ინიციატივა ითვალისწინებს სანქციებს „ქართული ოცნების“ ოფიციალური პირების წინააღმდეგ და მისმა ჩაშლამ მნიშვნელოვანი კითხვები გააჩინა მისი მომავლისა და ამერიკა-საქართველოს ურთიერთობების კონტექსტში. მიუხედავად იმისა, რომ აქტი NDAA-დან ამოიღეს, მისი მომხრეები აცხადებენ, რომ ინიციატივა არ არის „მკვდარი“ და მისი განხილვა სენატის დღის წესრიგში კვლავ მოსალოდნელია 2026 წელს. ეს მოვლენა ასახავს რთულ საკანონმდებლო პროცესებს ვაშინგტონში და ქართულ-ამერიკულ ურთიერთობებში არსებულ დელიკატურ ბალანსს.
მეგობრის აქტის შინაარსი და შექმნის კონტექსტი
„მეგობრის აქტი“ ამერიკელი კანონმდებლების მიერ შემუშავებული საკანონმდებლო ინიციატივაა, რომელიც მიზნად ისახავს საქართველოში დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერებას, კანონის უზენაესობის უზრუნველყოფას და კორუფციასთან ბრძოლას. აქტის ძირითადი დებულებები გულისხმობს სანქციების დაწესებას იმ პირთა მიმართ, რომლებიც, ამერიკელი კანონმდებლების აზრით, ძირს უთხრიან საქართველოს დემოკრატიულ განვითარებას ან მონაწილეობენ კორუფციულ სქემებში. აქტი მოიაზრებდა კონკრეტულ ზომებს, მათ შორის სავიზო შეზღუდვებს და ფინანსური აქტივების გაყინვას. მისი ინიცირება უკავშირდებოდა ვაშინგტონში არსებულ შეშფოთებას საქართველოს პოლიტიკურ მიმართულებასთან დაკავშირებით, კერძოდ, ხელისუფლების ქმედებებთან, რომლებიც დასავლელი პარტნიორების მხრიდან კრიტიკის საგანი ხდებოდა. ინიციატივა მიზნად ისახავდა ქართული ოცნების ზოგიერთი მაღალჩინოსნის ანგარიშვალდებულების გაზრდას და ქვეყანაში დემოკრატიული რეფორმების სტიმულირებას.
კანონპროექტის მომხრეები აშშ-ის კონგრესში აქტიურად ცდილობდნენ მისი NDAA-სთვის მიბმას, რადგან თავდაცვის აქტი ყოველწლიურად მიღებადი და უმთავრესი საკანონმდებლო ინსტრუმენტია, რაც „მეგობრის აქტის“ განხილვისა და მიღების პროცესს გაამარტივებდა. კონგრესმენები ორივე პარტიიდან – როგორც რესპუბლიკური, ასევე დემოკრატიული – ერთობლივად მუშაობდნენ ინიციატივის მხარდასაჭერად, რაც მისადმი ფართო კონსენსუსზე მიუთითებდა ვაშინგტონის პოლიტიკურ წრეებში. მათი არგუმენტაცია ეფუძნებოდა იმ აზრს, რომ საქართველოს, როგორც აშშ-ის სტრატეგიული პარტნიორის, დემოკრატიული განვითარება უმნიშვნელოვანესია რეგიონალური სტაბილურობისთვის. აქტი განიხილებოდა, როგორც ამერიკული მხარის მკაფიო გზავნილი საქართველოს ხელისუფლებისადმი, რომ დემოკრატიული ნორმები და ფასეულობები უპირობოდ უნდა იყოს დაცული.
NDAA-დან ამოღების მიზეზები და პროცესი
ეროვნული თავდაცვის ავტორიზაციის აქტი, რომლის ღირებულებაც წელს 900 მილიარდ აშშ დოლარს შეადგენს, აშშ-ის კონგრესის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და „აუცილებლად მისაღები“ კანონპროექტია. იგი განსაზღვრავს სამხედრო ხარჯებს, პოლიტიკას, შეიარაღებულ ძალებთან დაკავშირებულ საკითხებს და ხშირად სხვადასხვა, არა პირდაპირ თავდაცვასთან დაკავშირებულ, ინიციატივასაც აერთიანებს, რათა მათი მიღების შანსები გაიზარდოს. სწორედ ამ ლოგიკით მოიაზრებოდა „მეგობრის აქტის“ NDAA-სთან მიბმა. თუმცა, საბოლოო მოლაპარაკებების ეტაპზე, რომელიც ხშირად რთულ კომპრომისებს მოიცავს კონგრესის ორივე პალატასა და თეთრ სახლს შორის, „მეგობრის აქტი“ კანონპროექტიდან ამოღებულ იქნა.
კონკრეტული მიზეზები, თუ რატომ მოხდა ინიციატივის ამოღება საბოლოო ვერსიიდან, ოფიციალურად არ გასაჯაროებულა. როგორც წესი, მსგავსი გადაწყვეტილებები მიიღება ფართო პოლიტიკური ვაჭრობის, პრიორიტეტების შეფასებისა და კონგრესში არსებული ძალთა ბალანსის გათვალისწინებით. შესაძლოა, გარკვეულმა ჯგუფებმა ან სენატორებმა გამოთქვეს წინააღმდეგობა ინიციატივის მიმართ, ან პრეზიდენტის ადმინისტრაციას არ სურდა მისი ჩართვა საბოლოო დოკუმენტში. ნებისმიერ შემთხვევაში, აღნიშნული გადაწყვეტილება არ ნიშნავს, რომ ამერიკის შეერთებული შტატები უარს ამბობს საქართველოში დემოკრატიული პროცესების მხარდაჭერაზე, არამედ მიუთითებს საკანონმდებლო პროცესის სირთულეებზე და სხვადასხვა ინტერესის შეჯახებაზე.
მეგობრის აქტის მომავალი: სენატის როლი და შესაძლო განვითარება
მიუხედავად იმისა, რომ „მეგობრის აქტი“ NDAA-ს საბოლოო ვერსიაში ვერ მოხვდა, მისი განხილვა სრულიად არ შეჩერებულა. ამჟამად ინიციატივა შეჩერებულია აშშ-ის სენატში, სადაც, არსებული ინფორმაციით, ერთსულოვანი თანხმობისადმი წინააღმდეგობაა. ეს ნიშნავს, რომ ერთი ან რამდენიმე სენატორი ბლოკავს კანონპროექტის სწრაფად მიღებას, რაც მოითხოვს ხანგრძლივ პროცედურულ ნაბიჯებს ან მოლაპარაკებებს. ასეთი ბლოკირება ხშირია სენატში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე მგრძნობიარე საკითხებს ეხება.
დამკვირვებლების ვარაუდით, „მეგობრის აქტი“ შესაძლოა კვლავ დაუბრუნდეს სენატის დღის წესრიგს 2026 წელს. მისი განხილვა შესაძლებელია როგორც თავდაცვის კანონპროექტის შეცვლილი ვერსიის ნაწილი, თუკი ახალი მოლაპარაკებები შედგება, ასევე სრულფასოვანი, დამოუკიდებელი კანონპროექტის სახით. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, ის ცალკეული კენჭისყრაზე გავა სენატის სრულ შემადგენლობაში. ეს გზა უფრო რთული და ხანგრძლივია, მაგრამ არ გამორიცხავს აქტის მიღების შესაძლებლობას. ამერიკის პოლიტიკურ წრეებში საქართველოს დემოკრატიული განვითარების საკითხი კვლავ მაღალ პრიორიტეტად რჩება და, სავარაუდოდ, „მეგობრის აქტის“ ბედი კვლავ იქნება ყურადღების ცენტრში.
ადგილობრივი და საერთაშორისო კონტექსტი
„მეგობრის აქტის“ განხილვის პროცესს დიდი ყურადღება ექცეოდა თავად საქართველოშიც. 2025 წელს თბილისში გაიმართა აქცია ინიციატივის მხარდასაჭერად, რაც ასახავს ქართული საზოგადოების გარკვეული ნაწილის ინტერესსა და მოლოდინს აღნიშნულ კანონპროექტთან დაკავშირებით. ეს აქცია კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმას, რომ საქართველოში არსებული შიდაპოლიტიკური მოვლენები, განსაკუთრებით დემოკრატიასთან, კანონის უზენაესობასთან და ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული საკითხები, უშუალო გავლენას ახდენს ქვეყნის საგარეო ურთიერთობებზე, განსაკუთრებით კი სტრატეგიულ პარტნიორ აშშ-სთან კავშირებზე.
საერთაშორისო დამკვირვებლები და ანალიტიკოსები აგრძელებენ საქართველოს პოლიტიკური ლანდშაფტის მონიტორინგს. აშშ-ის მიერ გამოხატული შეშფოთება საქართველოს დემოკრატიული განვითარების ტემპთან დაკავშირებით, „მეგობრის აქტის“ არარსებობის მიუხედავად, სავარაუდოდ, სხვა ფორმებით გაგრძელდება. ეს შეიძლება გამოიხატოს დიპლომატიური ზეწოლით, სხვადასხვა პროგრამების გადახედვით ან ახალი საკანონმდებლო ინიციატივების წამოყენებით. ამიტომ, „მეგობრის აქტის“ ბედი არა მხოლოდ ვაშინგტონის საკანონმდებლო კორიდორებში, არამედ თბილისის პოლიტიკურ დღის წესრიგშიც რჩება აქტუალური.
ამდენად, „მეგობრის აქტის“ აშშ-ის ეროვნული თავდაცვის ავტორიზაციის აქტიდან ამოღება მნიშვნელოვანი მოვლენაა, თუმცა არა საბოლოო წერტილი მის ისტორიაში. მიუხედავად იმედგაცრუებისა მისი მხარდამჭერებისთვის, ინიციატივა კვლავ აქტუალური რჩება სენატში და მისი მომავალი განხილვა კვლავ დღის წესრიგშია 2026 წელს. ეს პროცესი ხაზს უსვამს აშშ-ის პოლიტიკის სირთულესა და მრავალმხრივობას, ასევე საქართველოსა და ამერიკას შორის ურთიერთობების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას. როგორ განვითარდება მოვლენები მომავალში და რა ფორმით დაბრუნდება „მეგობრის აქტი“ საკანონმდებლო დღის წესრიგში, დარჩება მედიისა და ანალიტიკოსების მუდმივი ყურადღების ცენტრში.
