საქართველოს პარლამენტმა საარჩევნო კანონმდებლობაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები დაამტკიცა, რის შედეგადაც საზღვარგარეთ მყოფი საქართველოს მოქალაქეები უცხოეთში ხმის მიცემის შესაძლებლობას ვეღარ შეძლებენ. ეს გადაწყვეტილება, რომელიც მმართველმა პარტია „ქართულმა ოცნებამ“ გაატარა, 2025 წლის 17 დეკემბერს რიგგარეშე სხდომაზე მესამე მოსმენით იქნა მიღებული. აღნიშნული ცვლილებები, მმართველი ძალის განცხადებით, მიზნად ისახავს არჩევნებში „გარე ჩარევისა“ და „ინფორმაციული მანიპულაციების“ პრევენციას. თუმცა, ოპოზიციური პარტიები და არასამთავრობო ორგანიზაციები მას ქვეყნის დემოკრატიული პროცესის შეფერხებად და ოპოზიციურად განწყობილი ამომრჩევლის ჩამოშორებად აფასებენ. ამ საკითხის ირგვლივ გაჩენილი დაპირისპირება კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს ქართული დიასპორის მნიშვნელოვან როლს ქვეყნის სოციალურ, კულტურულ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში, რაც განსაკუთრებულ სიმწვავეს სძენს საარჩევნო უფლების შეზღუდვის შესახებ მიღებულ გადაწყვეტილებას.
საკანონმდებლო ცვლილების არსი და მიღების პროცესი
პარლამენტის მიერ მიღებული ცვლილებები საარჩევნო კოდექსში უშუალოდ უკრძალავს საქართველოს იმ მოქალაქეებს, რომლებიც მუდმივად ან დროებით ცხოვრობენ ქვეყნის ფარგლებს გარეთ, მონაწილეობა მიიღონ საქართველოს არჩევნებში საზღვარგარეთ გახსნილ საარჩევნო უბნებზე. ეს ნიშნავს, რომ მომავალ არჩევნებზე ემიგრანტებს მოუწევთ საქართველოში ჩამოსვლა ხმის მისაცემად, რაც ბევრი მათგანისთვის პრაქტიკულად შეუძლებელი იქნება. საკანონმდებლო ინიციატივა, რომლის წარმდგენი დეპუტატი დავით მათიკაშვილი იყო, პარლამენტში ნოემბრის ბოლოს შევიდა. განხილვა სამი მოსმენით წარიმართა: მეორე მოსმენით კანონპროექტი 16 დეკემბერს დამტკიცდა, ხოლო საბოლოო, მესამე მოსმენით, რიგგარეშე სხდომაზე, 17 დეკემბერს. კენჭისყრის შედეგად, დეპუტატთა უმრავლესობამ – 79 ხმით მხარი დაუჭირა ცვლილებებს, ხოლო 11 დეპუტატმა მის წინააღმდეგ მისცა ხმა, რაც მმართველ გუნდსა და ოპოზიციას შორის აზრთა სხვადასხვაობას მკვეთრად აჩვენებს.
მმართველი პარტიის არგუმენტები: „გარე ჩარევა“ და მანიპულაციების პრევენცია
მმართველი პარტია „ქართული ოცნება“ მიღებულ ცვლილებებს საარჩევნო პროცესის დაცვის აუცილებლობით ხსნის. მათი განცხადებით, საზღვარგარეთ საარჩევნო უბნების ფუნქციონირება ზრდის „გარე ჩარევის“ რისკებს და ქმნის ნიადაგს „ინფორმაციული მანიპულაციებისთვის“, რაც საბოლოო ჯამში შეიძლება უარყოფითად აისახოს არჩევნების ლეგიტიმურობაზე. პარლამენტის თავმჯდომარემ, შალვა პაპუაშვილმა, აღნიშნა, რომ ეს გადაწყვეტილება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლს ეყრდნობა. კონსტიტუციის ეს მუხლი აცხადებს, რომ საქართველოს ყოველ მოქალაქეს, რომელსაც 18 წელი შეუსრულდა, უფლება აქვს მონაწილეობა მიიღოს რეფერენდუმსა და სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში. ამავე დროს, მუხლი მიუთითებს, რომ საზღვარგარეთ მყოფი მოქალაქეებისთვის საარჩევნო უფლების განხორციელების წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით. მმართველი პარტიის ინტერპრეტაციით, ეს კონსტიტუციური დებულება ანიჭებს პარლამენტს უფლებამოსილებას, თავად განსაზღვროს და, საჭიროების შემთხვევაში, შეზღუდოს კიდეც აღნიშნული უფლება, თუკი ეს ქვეყნის უსაფრთხოებასა და არჩევნების გამჭვირვალობას ემსახურება.
ოპოზიციის და სამოქალაქო სექტორის კრიტიკა: პოლიტიკური მოტივები და ამომრჩევლის ჩამოშორება
ოპოზიციური სპექტრი და არაერთი არასამთავრობო ორგანიზაცია მკაცრად აკრიტიკებენ პარლამენტის გადაწყვეტილებას. მათი შეფასებით, საკანონმდებლო ცვლილებები არა დემოკრატიული პროცესების გაჯანსაღებას, არამედ მმართველი პარტიისთვის სასურველი პოლიტიკური შედეგების მიღწევას ისახავს მიზნად. კერძოდ, ოპონენტები აცხადებენ, რომ ეს ნაბიჯი ემსახურება ოპოზიციურად განწყობილი ამომრჩევლის პროცესიდან ჩამოშორებას, რადგან საზღვარგარეთ მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეების მნიშვნელოვანი ნაწილი ხშირად კრიტიკულად არის განწყობილი მოქმედი ხელისუფლების მიმართ. სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლები მიუთითებენ, რომ მოქალაქეებისთვის საარჩევნო უფლების შეზღუდვა, მიუხედავად მათი საცხოვრებელი ადგილისა, დემოკრატიული პრინციპების დარღვევაა და ეწინააღმდეგება თანამედროვე სახელმწიფოს კონცეფციას, სადაც ყველა მოქალაქეს თანაბარი უფლებები აქვს. ისინი ასევე აცხადებენ, რომ მმართველი პარტიის მიერ მოყვანილი არგუმენტები „გარე ჩარევისა“ და „ინფორმაციული მანიპულაციების“ შესახებ არ არის საკმარისად დასაბუთებული და რეალურ საფრთხეებს არ ასახავს.
ქართული დიასპორის როლი და ეკონომიკური მნიშვნელობა
საქართველოს მოქალაქეების საარჩევნო უფლების შეზღუდვის საკითხი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს იმის ფონზე, თუ რაოდენად დიდია ქართული დიასპორა და როგორია მისი წვლილი ქვეყნის განვითარებაში. ათობით ათასი, თუ არა ასობით ათასი, საქართველოს მოქალაქე ცხოვრობს და მუშაობს საზღვარგარეთ, რათა დაეხმაროს თავის ოჯახებს საქართველოში. მათი ფულადი გზავნილები ქვეყნის ეკონომიკის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი შემადგენელი ნაწილია და ხშირად აჭარბებს პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს. დიასპორის წევრები არა მხოლოდ ფინანსურად უწყობენ ხელს ქვეყანას, არამედ ინარჩუნებენ მტკიცე კულტურულ და სოციალურ კავშირებს სამშობლოსთან. ისინი აქტიურად არიან ჩართულნი სხვადასხვა პროექტებში, ეხმარებიან რეგიონების განვითარებას და ხელს უწყობენ საქართველოს საერთაშორისო იმიჯის გაუმჯობესებას. ამ კონტექსტში, მათთვის საარჩევნო უფლების ჩამორთმევა შეიძლება აღქმული იყოს, როგორც მათი მოქალაქეობრივი და ეკონომიკური წვლილის დაკნინება, რაც პოტენციურად გამოიწვევს უკმაყოფილებას და უცხოეთში მცხოვრები თანამემამულეების გაუცხოებას სამშობლოსგან.
საკონსტიტუციო ნორმები და საერთაშორისო პრაქტიკა
საკანონმდებლო ცვლილების განხილვისას ხშირად ხდება მითითება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლზე. როგორც უკვე აღინიშნა, მუხლი ითვალისწინებს, რომ საზღვარგარეთ მყოფი მოქალაქეებისთვის საარჩევნო უფლების განხორციელების წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით. ეს ნორმა პარლამენტს ანიჭებს დისკრეციულ უფლებამოსილებას, დაარეგულიროს ეს საკითხი, თუმცა დემოკრატიული პრინციპები და საერთაშორისო საარჩევნო სტანდარტები ხშირად მოითხოვს, რომ ასეთი რეგულაციები იყოს პროპორციული და არ ზღუდავდეს მოქალაქეთა ფუნდამენტურ უფლებებს დაუსაბუთებლად. საერთაშორისო პრაქტიკა აჩვენებს, რომ მრავალი დემოკრატიული სახელმწიფო, მათ შორის ისეთები, რომლებსაც მნიშვნელოვანი დიასპორა ჰყავთ, უზრუნველყოფს თავისი მოქალაქეებისთვის საზღვარგარეთ ხმის მიცემის შესაძლებლობას სხვადასხვა მექანიზმის – საელჩოების, საკონსულოების ან ელექტრონული სისტემების მეშვეობით. მიუხედავად იმისა, რომ თითოეულ ქვეყანას აქვს საკუთარი კანონმდებლობა და გამოწვევები, საერთო ტენდენცია მიმართულია მოქალაქეების სამოქალაქო მონაწილეობის ხელშეწყობისკენ და არა შეზღუდვისკენ. ამ კონტექსტში, საქართველოს პარლამენტის გადაწყვეტილება საზღვარგარეთ მცხოვრები მოქალაქეებისთვის ხმის მიცემის სრულ აკრძალვაზე, გარკვეულწილად, განსხვავდება საერთაშორისო დემოკრატიული პრაქტიკისგან.
დასკვნა
საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, რომელიც ემიგრანტებს უცხოეთში ხმის მიცემის უფლებას უზღუდავს, ღრმა კვალიფიციურ დებატებს იწვევს როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე მის ფარგლებს გარეთ. მმართველი პარტია ამ ნაბიჯს არჩევნების უსაფრთხოებისა და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის მოტივით ხსნის, ოპოზიცია და სამოქალაქო სექტორი კი მას პოლიტიკურ გადაწყვეტილებად აფასებენ, რომელიც ოპონენტების საარჩევნო პროცესიდან ჩამოშორებას ემსახურება. ამ გადაწყვეტილებას ექნება მნიშვნელოვანი შედეგები არა მხოლოდ მომავალი არჩევნებისთვის, არამედ საქართველოს დემოკრატიული განვითარებისთვის და ქვეყნის ურთიერთობებისთვის მის მრავალრიცხოვან დიასპორასთან. მომავალი პერიოდი აჩვენებს, თუ როგორ აისახება ეს საკანონმდებლო ცვლილება ქართულ პოლიტიკურ ლანდშაფტზე და როგორ განვითარდება დიალოგი ამ მნიშვნელოვან საკითხზე სხვადასხვა მხარეს შორის.
