ქართული სამოქალაქო საზოგადოების თორმეტი ორგანიზაცია გაერთიანებული განცხადებით გამოვიდა, რომელშიც ისინი საერთაშორისო სტრუქტურებს მოუწოდებენ, ყურადღება მიაქციონ და შეისწავლონ სამართალდამცველი ორგანოების მიერ მოქალაქეთა უფლებების სერიოზული დარღვევის ფაქტები, რომლებიც, მათი მტკიცებით, ადგილი ჰქონდა 2024 წლის ნოემბერ-დეკემბერში თბილისში გამართული საპროტესტო აქციების დროს. ორგანიზაციები სპეციალურად მიმართავენ ქიმიური იარაღის აკრძალვის ორგანიზაციის (OPCW) გენერალურ დირექტორს, გაეროს სპეციალურ მომხსენებლებსა და ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარს. მიმართვის მთავარი თემაა სამართალდამცველების მიერ, სავარაუდოდ, ქიმიური და ექსპერიმენტული საშუალებების გამოყენება დემონსტრანტების წინააღმდეგ.
ქიმიური საშუალებების სავარაუდო გამოყენება და მისი შედეგები
სამოქალაქო ორგანიზაციების განცხადებით, მათ მიაწოდეს საერთაშორისო სტრუქტურებს ინფორმაცია შვიდი ეპიზოდის შესახებ, სადაც, მათი წარმოდგენილი მტკიცებულებების თანახმად, სამართალდამცველებმა ქიმიური ნივთიერებები გამოიყენეს. ეს მოიცავს ქიმიური გამღიზიანებლების შერევას წყლის ჭავლებში და სხვა იდენტიფიცირებულ თუ იდენტიფიცირებულ ტოქსიკურ და ექსპერიმენტულ ნაერთებს, რამაც, მათი მტკიცებით, დემონსტრანტებს შორის მძიმე და ხანგრძლივი ჯანმრთელობის დაზიანებები გამოიწვია. ორგანიზაციები ხაზს უსვამენ ამ ინციდენტების სერიოზულობას და მოუწოდებენ საფუძვლიან გამოძიებას, რათა დადგინდეს გამოყენებული ნივთიერებების ბუნება და მათი ზემოქმედება ადამიანის ჯანმრთელობაზე.
საერთაშორისო დამკვირვებლების როლი და მანდატი
სამოქალაქო საზოგადოების მიმართვა გათვლილია იმ საერთაშორისო ორგანიზაციებზე, რომლებსაც აქვთ კონკრეტული მანდატი ადამიანის უფლებების დაცვისა და ქიმიური იარაღის გამოყენების კონტროლის კუთხით. ქიმიური იარაღის აკრძალვის ორგანიზაცია (OPCW) არის დამოუკიდებელი ორგანო, რომელიც აკვირდება ქიმიური იარაღის კონვენციის განხორციელებას და უფლებამოსილია გამოიძიოს ქიმიური ნივთიერებების გამოყენების შესახებ გაჟღერებული ნებისმიერი პრეტენზია, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საუბარია გამღიზიანებლების ან სხვა ტოქსიკური ნაერთების მასობრივ კონტროლისთვის გამოყენებაზე, რაც პოტენციურად ეწინააღმდეგება კონვენციის პრინციპებს. გაეროს სპეციალური მომხსენებლები, რომლებიც გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭოს მიერ დანიშნული დამოუკიდებელი ექსპერტები არიან, აკვირდებიან და აცნობებენ ადამიანის უფლებების დარღვევებს კონკრეტულ თემატურ სფეროებში, მათ შორის წამების, მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებისა და ჯანმრთელობის უფლების შესახებ. ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარი კი მოქმედებს ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოებში ადამიანის უფლებების პოპულარიზაციისა და დაცვის მიზნით, იძიებს დარღვევებს და წარადგენს რეკომენდაციებს.
პროტესტების კონტექსტი და სამართალდამცავთა ქმედებები
2024 წლის ნოემბერ-დეკემბერში თბილისში გამართული დემონსტრაციები ფართომასშტაბიანი იყო და ათასობით მოქალაქეს აერთიანებდა, რომლებიც სხვადასხვა საკითხზე გამოხატავდნენ პროტესტს. ამ პერიოდში, სამართალდამცავმა ორგანოებმა არაერთხელ გამოიყენეს მასობრივი კონტროლის საშუალებები, მათ შორის წყლის ჭავლი. სამოქალაქო ორგანიზაციების განცხადება ამახვილებს ყურადღებას იმაზე, რომ ამ ქმედებებს, შესაძლოა, თან ახლდა არაერთი საერთაშორისო ნორმით აკრძალული ან მკაცრად რეგულირებული ნივთიერების გამოყენება. ეს კონტექსტი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს საერთაშორისო გამოძიების საჭიროებას, რათა დადგინდეს, იყო თუ არა სამართალდამცველთა ქმედებები პროპორციული და შეესაბამებოდა თუ არა ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სტანდარტებს.
საერთაშორისო ზედამხედველობის მნიშვნელობა და შედეგები
ქართული სამოქალაქო სექტორის მიმართვა საერთაშორისო ორგანიზაციებისადმი მიზნად ისახავს არა მხოლოდ ინციდენტების ფაქტობრივი მხარის გარკვევას, არამედ საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღების მიპყრობას საქართველოში ადამიანის უფლებების დაცვის მდგომარეობისადმი. ასეთი მიმართვები აძლიერებს ზეწოლას ქვეყნის ხელისუფლებაზე, რათა უზრუნველყოფილი იყოს გამჭვირვალობა, ანგარიშვალდებულება და საერთაშორისო სტანდარტების დაცვა საპროტესტო აქციების მართვისას. საერთაშორისო გამოძიების დაწყების შემთხვევაში, მისი დასკვნები შეიძლება გახდეს მნიშვნელოვანი საფუძველი როგორც შიდა, ისე საერთაშორისო დონეზე შესაბამისი ზომების მისაღებად. ეს ასევე ხელს უწყობს იმის უზრუნველყოფას, რომ მომავალში მსგავსი ინციდენტები თავიდან იქნეს აცილებული ან სათანადოდ შეფასებული.
დასკვნა
ქართული სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების მიერ საერთაშორისო დამკვირვებლებისადმი მიმართვა 2024 წლის ნოემბერ-დეკემბრის საპროტესტო აქციებზე ქიმიური საშუალებების სავარაუდო გამოყენების თაობაზე ხაზს უსვამს ადამიანის უფლებების დაცვისა და სამართალდამცავთა ქმედებების საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობის კრიტიკულ საჭიროებას. ეს მიმართვა წარმოადგენს მნიშვნელოვან ნაბიჯს სავარაუდო დარღვევების გამოსაძიებლად და პასუხისმგებლობის საკითხის დასაყენებლად, რაც აუცილებელია სამართლიანი და დემოკრატიული გარემოს უზრუნველსაყოფად. საერთაშორისო ორგანიზაციების ჩართულობა ხელს შეუწყობს ობიექტური შეფასების მიღებას და შესაძლოა, საფუძველი ჩაუყაროს მომავალში მსგავსი ინციდენტების პრევენციას.
