საქართველოში მომავალ საპარლამენტო არჩევნებზე მოქალაქეებს ხმის მიცემა მხოლოდ ქვეყნის ტერიტორიაზე შეეძლებათ. ეს გადაწყვეტილება, რომელიც უკრაინული საინფორმაციო სააგენტო Ukrinform-ის მიერ გავრცელდა, უმნიშვნელოვანეს ცვლილებას გულისხმობს საარჩევნო პროცესში, განსაკუთრებით კი საზღვარგარეთ მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეებისთვის. ტრადიციულად, საპარლამენტო თუ საპრეზიდენტო არჩევნების დროს, საქართველოს მოქალაქეებს საშუალება ჰქონდათ, ხმა მიეცათ საზღვარგარეთ, საქართველოს დიპლომატიურ წარმომადგენლობებში ან საკონსულო დაწესებულებებში გახსნილ საარჩევნო უბნებზე. ახალი მიდგომა ამ პრაქტიკას სრულად ცვლის და ხმის მიცემის შესაძლებლობას მხოლოდ ქვეყნის შიგნით მყოფ ამომრჩევლებს უტოვებს.
ამ გადაწყვეტილების მიღებისას, როგორც წესი, გათვალისწინებულია სხვადასხვა ფაქტორი, მათ შორის ლოგისტიკური, ფინანსური და უსაფრთხოების ასპექტები. თუმცა, მიუხედავად შესაძლო მიზეზებისა, ამგვარი ცვლილება პირდაპირ გავლენას მოახდენს იმ ათიათასობით ქართველზე, ვინც საზღვარგარეთ ცხოვრობს და მუშაობს, მაგრამ ინარჩუნებს საქართველოს მოქალაქეობას და სურს, მონაწილეობა მიიღოს ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ამგვარად, დგება კითხვები მოქალაქეობრივი უფლებების რეალიზაციისა და არჩევნების ინკლუზიურობის შესახებ, რაც საზოგადოებრივი დისკუსიის საგანი გახდება.
გადაწყვეტილების სამართლებრივი საფუძვლები და პრეცედენტები
საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობა დეტალურად აწესრიგებს არჩევნების ჩატარების წესებსა და პროცედურებს. ხმის მიცემის უფლება, როგორც კონსტიტუციური უფლება, ვრცელდება საქართველოს ყველა მოქალაქეზე, რომელსაც შეუსრულდა 18 წელი, თუკი იგი არ არის კანონით გათვალისწინებული რომელიმე შეზღუდვის ქვეშ. საარჩევნო კოდექსი ითვალისწინებს საარჩევნო უბნების შექმნის წესს, მათ შორის საზღვარგარეთ.
წარსულში, საზღვარგარეთ მცხოვრები ქართველი ამომრჩევლებისთვის საარჩევნო უბნები იხსნებოდა საქართველოს საელჩოებსა და საკონსულოებში სხვადასხვა ქვეყანაში. ეს პრაქტიკა, მიუხედავად გარკვეული გამოწვევებისა (მაგალითად, მოქალაქეების სიშორე დიპლომატიური წარმომადგენლობებიდან, ხმის მიცემის პროცედურების სირთულეები), უზრუნველყოფდა დიასპორის მონაწილეობას ქვეყნის პოლიტიკურ პროცესებში. ამჟამინდელი გადაწყვეტილება წარმოადგენს მნიშვნელოვან ცვლილებას და, სავარაუდოდ, გამოიწვევს სამართლებრივ განხილვებს მისი კონსტიტუციურობისა და მოქალაქეთა საარჩევნო უფლებებთან შესაბამისობის შესახებ. შესაძლოა, ეს გადაწყვეტილება ეფუძნებოდეს საარჩევნო კოდექსში შეტანილ ცვლილებებს ან ცენტრალური საარჩევნო კომისიის (ცესკო) სპეციალურ დადგენილებას, რომლის დეტალები, როგორც წესი, ოფიციალური წყაროებით ცხადდება.
ქართული დიასპორის მონაწილეობა და პოტენციური გავლენა
საზღვარგარეთ მცხოვრები ქართველი მოქალაქეების რაოდენობა ათეულობით, შესაძლოა, ასობით ათასსაც კი აღწევს. ისინი ხშირად არიან აქტიური მონაწილეები საქართველოს სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში, აგზავნიან ფულად გზავნილებს, ინარჩუნებენ კავშირებს სამშობლოსთან და ინტერესდებიან ქვეყნის მომავლით. ამომრჩეველთა რეგისტრაციის პროცესი საზღვარგარეთ, ისევე როგორც ხმის მიცემის დღეს უბნებზე გამოცხადება, ყოველთვის გარკვეულ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული, თუმცა დიასპორის ნაწილისთვის ეს მათი მოქალაქეობრივი ვალდებულებისა და უფლების რეალიზაციის საშუალება იყო.
ახალი გადაწყვეტილება, რომლის მიხედვითაც ხმის მიცემა მხოლოდ საქართველოში იქნება შესაძლებელი, უდავოდ გამოიწვევს იმედგაცრუებას და უკმაყოფილებას ქართული დიასპორის დიდ ნაწილში. ბევრი მათგანი, ვინც წლების განმავლობაში აქტიურად ცდილობდა მონაწილეობის მიღებას, შესაძლოა, ამ უფლების რეალიზაციის შესაძლებლობის გარეშე დარჩეს. ეს, თავის მხრივ, შესაძლოა, შემცირებულ აქტივობას ნიშნავდეს მთლიან საპარლამენტო არჩევნებზე და გავლენა მოახდინოს არჩევნების ლეგიტიმურობის აღქმაზე, როგორც შიდა, ისე საერთაშორისო დონეზე. პოლიტიკური პარტიები და სამოქალაქო საზოგადოება, სავარაუდოდ, გამოხატავენ თავიანთ პოზიციას ამ საკითხთან დაკავშირებით, რაც საჯარო დებატების საგანი გახდება.
საერთაშორისო პრაქტიკა და დემოკრატიული სტანდარტები
მსოფლიოს მრავალი ქვეყანა აძლევს თავის მოქალაქეებს საზღვარგარეთ ხმის მიცემის უფლებას, აღიარებს რა დიასპორის მნიშვნელოვან როლს სახელმწიფოს მშენებლობაში და მათ უფლებას, მონაწილეობა მიიღონ საკუთარი ქვეყნის მომავლის განსაზღვრაში. საერთაშორისო დემოკრატიული სტანდარტები ხშირად მოუწოდებს სახელმწიფოებს, უზრუნველყონ მოქალაქეთა მაქსიმალური ინკლუზიურობა საარჩევნო პროცესებში. ამასთან, საზღვარგარეთ ხმის მიცემის მექანიზმები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით, მოიცავს რა საელჩოებში ან საკონსულოებში ხმის მიცემას, ელექტრონულ ხმის მიცემას ან ფოსტით ხმის მიცემას.
მიუხედავად იმისა, რომ თითოეული ქვეყანა თავად იღებს გადაწყვეტილებებს საარჩევნო სისტემასთან დაკავშირებით, ამგვარმა შეზღუდვამ შესაძლოა, კითხვები გააჩინოს საერთაშორისო დამკვირვებლების მხრიდან. ისინი ხშირად აფასებენ არჩევნების სამართლიანობასა და გამჭვირვალობას, მათ შორის ამომრჩეველთა მაქსიმალური რაოდენობის მონაწილეობის უზრუნველყოფის კუთხით. საქართველოს შემთხვევაში, დიასპორის ხმის მიცემის შესაძლებლობის შეზღუდვა შეიძლება გახდეს ერთ-ერთი განსახილველი საკითხი საარჩევნო გარემოს შეფასებისას, განსაკუთრებით იმ ქვეყნების ფონზე, რომლებიც აქტიურად ახალისებენ დიასპორის ჩართულობას.
პოლიტიკური დისკუსია და მომავალი პერსპექტივები
ამგვარი გადაწყვეტილებები ხშირად განაპირობებს მწვავე დისკუსიებს პოლიტიკურ სპექტრში. ოპოზიციური პარტიები, სავარაუდოდ, დააყენებენ საკითხს ამომრჩეველთა უფლებების შეზღუდვაზე და გამოთქვამენ მოსაზრებებს, რომ ეს შესაძლოა პოლიტიკურ მოტივაციას ემსახურებოდეს – კერძოდ, ამომრჩეველთა იმ სეგმენტის ჩამოშორებას, რომელიც შესაძლოა, მმართველი პარტიის მიმართ კრიტიკულად იყოს განწყობილი. მმართველი პარტია, თავის მხრივ, სავარაუდოდ, მიუთითებს ლოგისტიკურ ან უსაფრთხოების გამოწვევებზე, როგორც გადაწყვეტილების მთავარ არგუმენტზე. ამ დისკუსიის შედეგები მნიშვნელოვანი იქნება არჩევნების წინარე პერიოდისთვის და შესაძლოა, გავლენა იქონიოს პოლიტიკურ დაძაბულობაზე.
მომდევნო პერიოდში მოსალოდნელია, რომ ამ საკითხზე განცხადებებს გააკეთებენ როგორც ცესკო, ისე საქართველოს მთავრობა, ასევე საერთაშორისო ორგანიზაციები და სადამკვირვებლო მისიები. მნიშვნელოვანი იქნება, თუ როგორ მოხდება ამ გადაწყვეტილების კომუნიკაცია და რა არგუმენტებით იქნება გამყარებული იგი. ასევე, საინტერესო იქნება, რა რეაქცია ექნება დიასპორას – მოჰყვება თუ არა ამას ორგანიზებული პროტესტი ან სამართლებრივი ზომების მიღების მცდელობა. საქართველოს საარჩევნო მომავალი, დიასპორის ჩართულობის კუთხით, ამ გადაწყვეტილების ფონზე, ახალ ფაზაში შედის და მისი გავლენა ქვეყნის დემოკრატიულ პროცესებზე დროთა განმავლობაში გამოჩნდება.
